Σε όλους μας έχει συμβεί κάποια στιγμή. Να προσπαθούμε μάταια να αφαιρέσουμε κάποιον λεκέ από ένα ρούχο ή από μια επιφάνεια και να μην τα καταφέρνουμε, όσο και αν πασχίζουμε. Μόλις, όμως, αποφασίσουμε να χρησιμοποιήσουμε κάποιο άλλο καθαριστικό, το οποίο είναι προφανώς πιο κατάλληλο, ο λεκές εξαφανίζεται ως δια μαγείας. Φυσικά, δεν πρόκειται περί μαγείας αλλά περί… χημείας. Όλα τα είδη καθαρισμού, είτε πρόκειται για τα κοινά απορρυπαντικά είτε για τα καθαριστικά επιφανειών, περιέχουν συγκεκριμένες χημικές ουσίες, οι οποίες αλληλοεπιδρούν με τη συγκεκριμένη βρωμιά, καθιστώντας τη διαδικασία απομάκρυνσής της πολύ ευκολότερη.
Η λειτουργία των απορρυπαντικών
Τα σαπούνια και τα απορρυπαντικά δρουν με τον ακόλουθο τρόπο. Καταρχάς, αποτελούνται από δύο μέρη, το λιπόφιλο τμήμα και το υδρόφιλο τμήμα. Το λιπόφιλο προσκολλάται πάνω στα λίπη σχηματίζοντας μικρά σφαιρίδια. Το υδρόφιλο τμήμα παραμένει διαχωρισμένο από αυτή τη διαδικασία, αποτελώντας το σύνορο ανάμεσα σε αυτά τα σφαιρίδια και το νερό. Το επόμενο στάδιο της δράσης των απορρυπαντικών είναι η απομάκρυνση των σφαιριδίων καθώς και των υπολειμμάτων του υδρόφιλου τμήματος με το νερό. Με αυτόν τον τρόπο, η επιφάνεια παραμένει καθαρή χωρίς να απαιτείται τριβή. Έτσι, μπορεί να ολοκληρωθεί ο καθαρισμός με αυτόματες διεργασίες στο πλυντήριο.
Πάντως, εκτός από τη χημική ουσία του καθαριστικού παίζουν και άλλοι παράγοντες ρόλο στην ολοκλήρωση της χημικής αντίδρασης. Οι παράγοντες αυτοί είναι η θερμοκρασία, η μηχανική δράση και ο χρόνος του καθαρισμού. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δεν αρκεί το συγκεκριμένο καθαριστικό, για να ολοκληρωθεί η διαδικασία που περιγράφηκε παραπάνω. Τα απορρυπαντικά πλυντηρίου ρούχων, για παράδειγμα, δεν διαχωρίζονται αμέσως σε λιπόφιλο και υδρόφιλο τμήμα, αλλά αντίθετα είναι απαραίτητο να επέλθει συγκεκριμένη θερμοκρασία άνω των 30 βαθμών Κελσίου και να παρέλθει χρονικό διάστημα άνω των 30 λεπτών. Γι’ αυτό το λόγο, άλλωστε, τα απορρυπαντικά για πλύσιμο στο χέρι λειτουργούν με εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Απορρυπαντικά και χημικές αντιδράσεις
Με αντίστοιχη λογική δρουν και τα υπόλοιπα είδη καθαρισμού. Το ζητούμενο είναι να βρεθεί με ποια ουσία θα δημιουργηθεί χημική αντίδραση, έτσι ώστε να επέλθει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, τα καθαριστικά τουαλέτας στοχεύουν στη διάλυση του ανθρακικού ασβεστίου, από το οποίο αποτελείται το πουρί. Για να μπορέσει να γίνει κάτι τέτοιο, απαιτείται κάτι πολύ παραπάνω από το νερό, το οποίο δε διαλύει την πέτρα, και γι’ αυτό το λόγο χρησιμοποιείται υδροχλωρικό οξύ σε χαμηλή συγκέντρωση.
Τα προϊόντα καθαρισμού που στόχο έχουν να απομακρύνουν τα λίπη αποτελούνται κατά κύριο λόγο από βάση, όπως η αμμωνία και το υδροξείδιο του νατρίου. Υδροξείδιο του νατρίου σε υψηλή συγκέντρωση (καυστική σόδα) περιέχουν και τα είδη καθαρισμού για τα καμένα λίπη του φούρνου καθώς και τα αποφρακτικά των σωληνώσεων.
Οι χημικές αυτές αντιδράσεις είναι που καθιστούν την όλη διαδικασία εύκολη και αποτελεσματική, έχουν ωστόσο και τα μειονεκτήματά τους. Πολλές από αυτές τις χημικές ουσίες δεν είναι βιοδιασπώμενες και προκαλούν περαιτέρω χημικές αντιδράσεις στον υδροφόρο ορίζοντα, όπως συμβαίνει με το φαινόμενο του ευτροφισμού, το οποίο προκαλείται από τη μεγάλη συγκέντρωση αζώτου στο νερό των θαλασσών λόγω της απόρριψης σε αυτές διαφόρων ειδών καθαρισμού.
